Postępowanie nakazowe – przyspieszony tryb dochodzenia roszczeń pieniężnych w procesie cywilnym

Wprowadzenie

W ramach prowadzenia działalności gospodarczej wielu przedsiębiorców trafia na nieuczciwych klientów, którzy przez długi okres zalegają z płatnościami, bądź też w ogóle nie wypełniają swoich zobowiązań finansowych. Mimo, iż zdecydowanie bardziej korzystnym dla obu stron jest polubowne rozwiązywanie sporów, czasami dojście do porozumienia wydaje się niemożliwe i koniecznym staje się wystąpienie z roszczeniem na drogę sądową. O ile klasyczny proces cywilny jest wysoce sformalizowany i należy liczyć się długim oczekiwaniem na korzystne orzeczenie, o tyle pewnym remedium jest zgłoszenie do pozwu wniosku o rozpoznanie sprawy w trybie postępowania nakazowego. Może to zdecydowanie przyspieszyć całą procedurę sądową, a w efekcie – przybliżyć czas na odzyskanie wierzytelności. W niniejszym opracowaniu zostaną przedstawiona podstawy prawne wydania nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym oraz modelowy przebieg tego postępowania.

Podstawy wydania nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym

W odróżnieniu od innych postępowań odrębnych (np. postępowania upominawczego), postępowanie nakazowe cechuje się fakultatywnością, co oznacza, że do jego uruchomienia niezbędna jest wola strony powodowej wyrażona w pisemnym wniosku zgłoszonym w pozwie (zgodnie z art. 4841 k.p.c.). Oprócz tego muszą oczywiście być spełnione przesłanki zastosowania tego trybu przyspieszonego. Zgodnie z art. 485 § 1-21 k.p.c.:
„§  1.   Sąd wydaje nakaz zapłaty w postępowaniu nakazowym, jeżeli fakty uzasadniające dochodzone roszczenie są udowodnione dołączonym do pozwu:

1)        dokumentem urzędowym;

2)        zaakceptowanym przez dłużnika rachunkiem;

3)        wezwaniem dłużnika do zapłaty i pisemnym oświadczeniem dłużnika o uznaniu długu;

4)        (uchylony).

§  2.     Sąd wydaje również nakaz zapłaty przeciwko zobowiązanemu z weksla lub czeku należycie wypełnionego, których prawdziwość i treść nie nasuwają wątpliwości. W przypadku przejścia na powoda praw z weksla lub czeku, do wydania nakazu niezbędne jest przedstawienie dokumentów uzasadniających roszczenia, o ile przejście tych praw na powoda nie wynika bezpośrednio z weksla lub czeku.

§  21.   Sąd wydaje nakaz zapłaty na podstawie dołączonej do pozwu umowy, dowodu spełnienia wzajemnego świadczenia niepieniężnego, dowodu doręczenia dłużnikowi faktury lub rachunku, jeżeli powód dochodzi należności zapłaty świadczenia pieniężnego w rozumieniu art. 4 pkt 1a ustawy z dnia 8 marca 2013 r. o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych (Dz. U. z 2020 r. poz. 935 i 1086), odsetek w transakcjach handlowych określonych w tej ustawie lub rekompensaty, o której mowa w art. 10 ust. 1 tej ustawy, oraz na podstawie dokumentów potwierdzających poniesienie kosztów odzyskiwania należności, jeżeli powód dochodzi również zwrotu kosztów, o których mowa w art. 10 ust. 2 tej ustawy. (…)”.

Co istotne, zasadniczo należy do pozwu dołączyć oryginały dokumentów, z których wywodzimy nasze roszczenie. W przypadku dokumentów wymienionych w art. 4841 § 1 pkt 1-3 oraz § 21 k.p.c., dopuszczalnym jest także dołączenie poświadczonych za zgodność z oryginałem odpisów – nie dotyczy to jednak weksli i czeków z art. 4841 § 2 k.p.c.. Jak wynika z treści art. 485 § 4 k.p.c.: „Jeżeli nie dołączono oryginału weksla lub czeku, przewodniczący wzywa powoda do ich złożenia do akt pod rygorem zwrotu pozwu na podstawie art. 130.”.

Przebieg postępowania nakazowego

Istotną korzyścią dla wierzycieli korzystających z tego trybu jest znaczące skrócenie czasu rozpatrzenia pozwu. Po jego wpłynięciu do sądu – o ile spełnione są wszystkie przesłanki spełnione wyżej – sąd nie będzie przekazywał pozwu stronie pozwanej a wyda na posiedzeniu niejawnym nakaz zapłaty, który doręcza się pozwanemu wraz z pozwem. W przypadku roszczeń w sprawach z art. 4841 § 21 k.p.c. sąd jest nawet zobligowany czasowo do wyznaczenia posiedzenia w terminie 2 miesięcy od dnia wniesienia pozwu. Stosownie do treści art. 486 § 2 k.p.c.: „W sprawach, o których mowa w art. 485 § 21, przewodniczący i sąd są obowiązani podejmować czynności tak, by pierwsze posiedzenie wyznaczone w celu wydania nakazu zapłaty, rozpoznania sprawy lub nadania jej innego biegu odbyło się nie później niż dwa miesiące od dnia wniesienia pozwu, a jeżeli pozew był dotknięty brakami – od dnia ich usunięcia.”.

Przechodząc do samej procedury, należy podkreślić, iż ważną kwestią jest złożenie pozwu we właściwym sądzie. Zasadniczo będzie to sąd właściwy dla miejsca zamieszkania lub siedziby pozwanego, o ile z umowy zawartej pomiędzy stronami nie wynika właściwość innego sądu. Kolejną kwestią jest wartość przedmiotu sporu, a więc wysokość roszczenia. Zasadniczo właściwym będzie sąd rejonowy, lecz przy większych sporach sądem pierwszej instancji będzie sąd okręgowy. Zgodnie z art. 17 pkt 4 k.p.c., w sprawach, w których wartość przedmiotu sporu nie przekracza 75 000 zł, właściwy jest sąd rejonowy, a gdy wartość przedmiotu sporu przekracza 75 000 zł, właściwy jest sąd okręgowy.

Po wniesieniu pozwu może się okazać, że zawiera ono jakieś braki formalne lub fiskalne. Należy ich unikać, ponieważ mogą one znacząco wydłużyć całe postępowanie. Zgodnie z art. 130 § 1 zd. 1 k.p.c., jeżeli pismo procesowe nie może otrzymać prawidłowego biegu wskutek niezachowania warunków formalnych lub jeżeli od pisma nie uiszczono należnej opłaty, przewodniczący wzywa stronę, pod rygorem zwrócenia pisma, do poprawienia, uzupełnienia lub opłacenia go w terminie tygodniowym. W przypadku uzupełnienia braków w terminie, pismo wywołuje skutki od chwili jego wniesienia, a sprawa wraca do właściwego rozpoznania. Jednakże w przypadku nieuzupełnienia braków w terminie tygodnia od dnia doręczenia wezwania ma zastosowanie art. 130 § 2 k.p.c., zgodnie z którym: „Po bezskutecznym upływie terminu przewodniczący zwraca pismo stronie. Pismo zwrócone nie wywołuje żadnych skutków, jakie ustawa wiąże z wniesieniem pisma procesowego do sądu.”. Od zarządzenia o zwrocie pozwu można jeszcze wnieść zażalenie do sądu drugiej instancji (sądu okręgowego lub sądu apelacyjnego) – w terminie tygodnia od dnia otrzymania zarządzenia o zwrocie pozwu. W przypadku uwzględnienia takiego zażalenia sprawa ponownie wróci do merytorycznego rozpoznania, jednakże czas poświęcony na same kwestie formalne z pewnością i tak zadziała na niekorzyść wierzyciela.

W przypadku nieistnienia żadnych braków formalnych i fiskalnych, bądź ich uzupełnienia w terminie, sąd kieruje sprawę na posiedzenie niejawne. W toku tego posiedzenia są badane okoliczności sprawy, w szczególności spełnienie wymagań co do wydania nakazu zapłaty (uzależniona głównie od dołączenia dokumentów, o których mowa powyżej). W przypadku istnienia przesłanek ustawowych sąd wydaje nakaz zapłaty i doręcza go stronom. Zgodnie z art. 492 k.p.c.:

§ 1. Nakaz zapłaty z chwilą wydania stanowi tytuł zabezpieczenia, wykonalny bez nadawania mu klauzuli wykonalności. Kwota zasądzona nakazem wraz z wymagalnymi odsetkami stanowi sumę, której złożenie przez dłużnika na rachunek depozytowy Ministra Finansów w rozumieniu przepisów o finansach publicznych, zwany dalej „rachunkiem depozytowym Ministra Finansów”, wystarczy do zabezpieczenia. Jeżeli nakaz zobowiązuje do wydania rzeczy zamiennych, do zabezpieczenia wystarczy złożenie sumy równej wartości przedmiotu sporu.

§  2.     Powód wnosząc o dokonanie zabezpieczenia jest obowiązany wskazać sposób zabezpieczenia. Sąd na wniosek pozwanego może ograniczyć zabezpieczenie według swego uznania. Przepis art. 742 oraz przepisy o ograniczeniu zabezpieczenia przeciwko Skarbowi Państwa stosuje się odpowiednio.

§  3.     Nakaz zapłaty wydany na podstawie weksla lub czeku staje się natychmiast wykonalny po upływie terminu do zaspokojenia roszczenia. W razie wniesienia zarzutów sąd może na wniosek pozwanego wstrzymać wykonanie nakazu. Przepisy o ograniczeniu wykonalności w sprawach przeciwko Skarbowi Państwa stosuje się odpowiednio.”.

W nakazie zapłaty sąd nakazuje pozwanemu, by w terminie dwóch tygodni od dnia doręczenia nakazu zaspokoił roszczenie w całości wraz z kosztami albo wniósł środek zaskarżenia (art. 4802 § 1 k.p.c.). Nakaz zapłaty doręcza się stronom, zaś pozwanemu nakaz zapłaty doręcza się z odpisem pozwu, z odpisami załączników do pozwu oraz pouczeniem o terminie i sposobie zaskarżenia nakazu oraz skutkach jego niezaskarżenia (art. 4802 § 1 k.p.c.). Pozwany może zaskarżyć nakaz zapłaty poprzez wniesienie zarzutów – termin na dokonanie tej czynności wynosi 2 tygodnie od dnia doręczenia pozwanemu nakazu zapłaty.  Należy je wnieść do sądu, który wydał nakaz zapłaty, zaś w samym piśmie pozwany powinien wskazać, czy zaskarża nakaz w całości czy w części oraz przedstawić zarzuty, które pod rygorem ich utraty należy zgłosić przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy (art. 4803 § 1 i 2 k.p.c.). Oprócz tego, stosownie do treści art. 493 § 2 k.p.c., pozwany powinien wymienić fakty, z których wywodzi żądania, i dowody na wykazanie każdego z nich. Należy też podkreślić, iż jak wynika z art. 4802 § 4 k.p.c., nakaz zapłaty, od którego nie wniesiono środka zaskarżenia, ma skutki prawomocnego wyroku.

W przypadku wniesienia zarzutów z brakami zastosowanie art. 130 k.p.c. – tj. sąd wezwie pozwanego do uzupełnienia braków w terminie tygodniowym. Brak uzupełnienia tych braków będzie skutkował odrzuceniem zarzutów. W przypadku prawidłowego wniesienia zarzutów, bądź uzupełnienia braków w terminie. sąd wyznaczy rozprawę i doręczy zarzuty powodowi. W przypadku stwierdzenia przez sąd, iż nie było podstaw do wydania nakazu zapłaty, sąd wyda postanowienie o uchyleniu nakazu zapłaty i odrzuceniu pozwu (lub umorzeniu postępowania). Natomiast w przypadku prawidłowości zastosowanego postępowania nakazowego i powstania sporu na gruncie zasadności roszczenia powoda, sąd będzie mógł utrzymać nakaz zapłaty (w całości lub części) bądź też uchylić nakaz zapłaty, orzekając przy tym o żądaniu pozwu.  W zależności od okoliczności sprawy rozstrzygnięcie będzie mogło zapaść na rozprawie bądź posiedzeniu niejawnym. W przypadku utrzymania nakazu zapłaty w mocy nastąpi to w formie wyroku, więc zgodnie z art. 367 § 1 k.p.c., pozwanemu będzie przysługiwało prawo do wniesienia apelacji do sądu II instancji (w terminie 14 dni od dnia doręczenia wyroku wraz z uzasadnieniem). Z kolei w przypadku uchylenia nakazu zapłaty dojdzie do wydania postanowienia kończącego sprawę w tym zakresie, od którego jednak będzie przysługiwało powodowi zażalenie (w terminie 7 dni od dnia doręczenia postanowienia wraz z uzasadnieniem).

Podsumowanie

W przypadku istnienia roszczeń, które są odpowiednio udokumentowane, warto w pozwie sądowym zawrzeć wniosek o przeprowadzenie postępowania nakazowego i wydanie nakazu zapłaty. Jest to postępowanie odrębne uproszczone, lecz ma ono charakter fakultatywny, dlatego sąd nie zastosuje go z urzędu. W przypadku oczywistych wierzytelności i zaniedbań ze strony klientów postępowanie nakazowe jest dużo szybszym trybem dochodzenia roszczeń, pozwalającym uniknąć klasycznego formalizmu charakterystycznego dla standardowego procesu cywilnego i znacząco skrócić czas oczekiwania na końcowe orzeczenie w sprawie, skutkujące otrzymaniem zaległych należności.

Źródła:

O. M. Piaskowska (red.), Kodeks postępowania cywilnego. Postępowanie procesowe. Komentarz aktualizowany, SIP LEX 2021.

P. Wiśniewski, Wydanie nakazu zapłaty w postępowaniu nakazowym, SIP LEX 2019.

P. Wiśniewski, Rozpoznanie zarzutów od nakazu zapłaty, SIP LEX 2019.

https://www.biznes.gov.pl/pl/firma/kontrahenci-i-klienci/chce-odzyskac-dlug/proc_110-nakaz-zaplaty-w-postepowaniu-nakazowym